انواع فرش دستباف

طبقه بندی فرش دستباف از نظر اندازه

1- قالیچه های بسیار کوچک به نام های پادری ، پاتختی ،  پشتی به ابعاد تقریبی 60×50 و 80×60 و 90×60 سانتی متر.

2- قالیچه های کوچک به نام ذرع و نیم به اندازه های تقریبی 150×100سانتی متر و ابعاد مشابه. در بازار قالیچه هایی در مقیاس کوچک تر از این اندازه ها را به نام ذرع و چارک می نامند.

3- قالیچه هایی به نام موصل به اندازه های تقریبی 200×130 سانتی متر.

4- قالیچه های متوسط به نام سجاده یا دو ذرعی به اندازه های تقریبی 210×150 سانتی متر.

5- قالیچه های بزرگ و یا قالی های کوچک در ابعاد تقریبی 150×250 و 170×280 سانتی متر و یا اندازه های مشابه که در اصطلاح به آن ها «پرده» می گویند.

6- قالی های کوچک و بزرگ که در اندازه های 2×3 و 5/2×5/3 و 4×3 و 5×4 و 5/4×6 متر و یا اندازه های مشابه بافته می شوند.

(در قالی های به ابعاد فوق اختلاف بین طول و عرض به طور معمول یک متر در نظر گرفته می شود).

7- به غیر از ابعاد فوق در مراکز بافندگی ایران بنابر سنت ها و عادت های بافنده ها، کناره های کوتاه که در اصطلاح به آن «خرک» گفته می شود به اندازه های تقریبی 90-80×230-180 سانتی متر و کناره های معمولی به عرض 70 تا 110 سانتی متر و طول 280 تا 1600 سانتی متر نیز بافته می شوند.

8- کلگی و یا سرانداز کناره عریضی است به ابعاد تقریبی 120 تا 180 سانتی عرض و 250 تا 500 سانتی متر طول که معمولاً راهروهای فراخ را با آن مفروش می نمایند و یا در بالا و پائین فرش اصلی سالن پهن می شوند.

 

سایر مقیاس ها ی فرش دستباف در نقاط مختلف

 

علاوه بر مقیاس های یاد شده در بسیاری از مناطق بافندگی ایران از جمله کرمان، تبریز، بیرجند، شیراز، بختیاری، نائین و غیره فرش های مربع به اندازه های 1×1 و 5/1×5/1 و 2×2 و 5/3×5/3 متر بافته می شود و در اصفهان و تبریز و قم فرشینه های گرد و بیضی شکل در مقیاس های نه چندان بزرگ و به تعدادی نه چندان انبوه تولید می شود.

فراسوی این اندازه ها و معیارهای تجارتی گاهی به فرش هایی بسیار گران بها و با ارزش اغلب در اندازه های بزرگ بر می خوریم که بر اساس سفارش بافته شده و غالباً زینت بخش بناها و ساختمان ها یا کاخ های با شکوه بزرگان عالم و ثروتمندان جهان می گردند.

یکی از نمونه ها فرش زیبایی است در مساحت 730 متر مربع (7/20×35 متر) که در سال های اخیر بعد از چهار سال کار مداوم 52 بافنده ماهر در تحت سرپرستی استاد رضا زاینده به اتمام رسیده است. در نقشه این فرش جالب که از شاهکارهای هنرمند طراح استاد اکبر زرین نقش نمای داخلی گنبد شیخ لطف الله (اصفهان) پوشانیده است. برای برجسته نشان دادن نقش های این شاهکار بی همتا تنها 1500 کیلوگرم ابریشم خالص به کار رفته است.

فرش گل ابریشم بسیار بزرگ دیگری به مساحت 1240 متر مربع (31×40 متر) که به جرأت می توان آن را بزرگ ترین فرش دست بافت جهان نامید نیز در سال های اخیر پس از چهار سال کار بی وقفه چهل بافنده چیره دست نجف آبادی از دار پائین کشیده شده است. این فرش فوق العاده جالب و ظریف بر اساس طرح های نائین با تار و پود پنبه ای و پرز پشم و ابریشم با 20000 گره در هر رج بافته شده است.

به هنگامی که دفتر شاهکارهای فرش ایران را ورق می زنیم اشاره به چند نمونه فرش بسیار با اهمیت دیگر البته نه به عظمت فرش های یاد شده فوق ولی حائز اهمیت از نظر ظرافت و مشخصات استثنائی آن ها که در سال های اخیر بافندگان مبتکر و با ذوق آن ها را به مجموعه فرش های بسیار نفیس ایران افزوده اند بسیار به جا خواهد بود.

یکی از آن ها قالیچه کوچکی به مساحت 2 متر مربع است که یک خانواده تبریزی کار بافت آن را با نهایت استادی با به کار بردن 2200 قطعه سنگ قیمتی به پایان رسانیده است. دیگری قالیچه ای حجمی به شکل بطری نوشابه به ارتفاع 125 سانتی و قطر 30 سانتی متر که توسط یک هنرمند قالی بافت به نام حسین کوزه گر به صرف 4 سال وقت بافته شده است.

اصفهان فرشی به نام ثارالله در ابعاد 360×510 سانتی متر با 31 میلیون گره (1688453 گره در هر متر مربع) بافته شده و به بارگاه حضرت اباعبدالله الحسین (ع) هدیه گردیده است. این فرش بی نظیر به مراتب از فرش شکارگاه وین که به نام ظریف ترین قالی دوران صفویه نام برده شده است ریز بافت تر است (تعداد گره های فرش اخیر الذکر 1274000 گره در هر متر مربع است.

مقاله پایین به نحو دیگری و علمی تری طبقه بندی فرش دستباف را انجام داده است.

 

فرش دستباف از نظر اندازه :

 

1- قالی :به فرش هایی گفته می شود كه مساحت آنها 6 متر مربع و یا از آن بیشتر باشند كه معمولاً در ابعاد 3×2، 5/3×5/2، 4×3، 5×5/3، 6×4، 7×5، 10×6 متر و… باشند.

 

2- قالیچه: فرشی است با سطح حداقل 3 متر مربع با ابعاد عرضی آن از 40/1 متر تا 55/1 و ابعاد طولی آن بین 20/2 متر تا 35/2 متر متغیرند.

 

3- زرع و نیم: فرشی با ابعاد عرض 1/15-1 متر و ابعاد طولی 1/65 – 1/50 متر است.

 

4- زرع و چارک: ابعاد این نوع فرش ها عموماً 130×80 سانتی متر می باشند و بافت آنها نیز بیشتر در مناطق فارسی باف رایج است.

 

5- دو ذرع: ابعاد این نوع قالیچه 1.35*2.1 متر می باشد.

 

6- پرده ای: اندازه فرش های پرده ای معمولاً 5/2×5/1 متر می باشد. این نوع فرش ها در مدخل اتاق یا سالن ها نصب می گردد

 

7- کلگی: ابعاد این گونه فرش ها معمولاً 3×5/1، 3×70/1، 5/3×2 متر می باشد. بافت كلگی بیشتر در قدیم و در میان چادرنشینان و روستاییان معمول بوده است.

 

8- خرک، پشتی، پادری: انواعی از فرش با ابعاد کوچک (عرض کمتر از یک متر) اند.

 

9- کناره: نوعی فرش که دارای طول بلندی است که همراه با میان فرش به کار رفته و برای پوشاندن روی پله و راهرو استفاده می شود.

 

10- پادری: این فرش به اندازه پاگرد در ورودی كه معمولاً 70×50 است بافته می شوند

 

11- فرش بیضی و دایره: انواعی از فرش بر اساس نقشه از پیش طراحی شده (روی چله های معمولی) اند که بافتن آنها نوعی مهارت خاص می خواهد.

 

تذكر: با توجه به دستبافت بودن این گونه فرش ها احتمال چند سانتی متر اختلاف را بایستی در اندازه آنها در نظر گرفت.

 

مرجع