تفاوت فرش و قالی
پیشینه و قدمت فرشبافی در سرزمین مادری به حدود 2 تا 3 هزار سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد .محققان در حفاری‌های شهر سوخته و محوطه‌های باستانی بین‌النهرین، وسایل و ادوات قالی‌بافی را پیدا کرده اند که نشان می دهد این هنر اصیل از حدود 5 هزار سال قبل در ایران رواج داشته است .
آیا فرش، قالی و قالیچه باهم تفاوت دارند ؟
پاسخ این سوال مثبت است .
کلمه فرش یک واژه ای اصالتا عربی است و در زبانی فارسی به معنای زمین و گستردنی است . مردمان عرب در کل به هر چیزی که قابل پهن کردن باشد و بتوان بر روی آن نشست فرش می گویند. فرهنگستان فارسی واژه زمین گستر را معادل فرش قرار داده است و دارای مفاهیمی زیادی مانند گسترده شدن، زیرانداز و کفپوش است . در کل مردمان ایران زمین به هرگونه گستردنی بافتنه شده فرش می‌گویند . برای همین برای تفکیک انواع آن، بعد از فرش پسوندی به آن اضافه می کنند. بسیاری از مردم و حتی برخی از متخصصین، فرش را همان قالی می دانند در حالیکه فرش نوعی بافت است که می توان آن را گستراند و روی آن نشست و راه رفت اما قالی فرشی است که دارای مشخصات ذیل است :
یک رو
پرز دار
گره دار
دارای تار و پود
قدمت بافت قالی به دوران هخامنشی می رسد و خاستگاه آن کشور ایران است.
با مشخص شدن تعریف این دو واژه به تفاوت قالی با فرش پی بردیم و متوجه شدیم که می توان هر گستردنی را فرش نامید اما هر گستردنی قالی نیست. فرش علاوه بر قالی شامل زیراندازهای دیگری را نیز می شود، در مجموع حدود ۵۰ مدل دست بافته وجود دارد که کاربرد های زیادی دارند و هر کدام به سهم خود نوعی فرش حساب می شوند .
در اینجا به تعدادی از انواع فرش که استفاده بیشتری دارند اشاره می کنیم :
گلیم، جاجیم، حصیر، زیلو، گبه، پلاس، نمد، پشتی، کناره، ذرع و نیم، قالیچه و قالی و …
از نظر متراژ بین قالی و قالیچه تفاوت وجود دارد . فرش‌های پرزداری که مساحت آنها شش متر و بیشتر باشد، قالی نامیده می‌شوند و به فرش‌های پرزداری که مساحت آنها کمتر از شش متر آن باشد «قالیچه» می‌گویند.
چرا قیمت انواع قالی با هم متفاوت است ؟
فاکتورهای زیادی در ثبت قیمت یک قالی توسط متخصصان امرمورد توجه قرار میگیرد که می توان به موارد ذیل اشاره کرد :
نقشه قالی
ابعاد قالی
جنس نخ و الیاف استفاده شده
تراکم بافت و ظرافت به کار رفته
تعداد رج
رنگ بندی و هماهنگی رنگ ها
نوع و شیوه بافت
منطقه بافت
روش رنگرزی و نوع رنگ
نوع چله
میزان سلیقه و هنر به کار رفته در بافت
انواع قالی را براساس جنس به چند دسته تقسیم می‌کنند:
قالی تمام پشم: فرشی که تار، پود و پرز آن از پشم باشد. این نوع قالی‌ها به دلیل جنس پرزها درشت بافت هستند. قالی خرسک که از کلفت‌ترین پشم‌ها بافته می‌شود جزء این دسته است. قالی تمام پشم مزیت‌هایی همچون بادوام و مقاوم‌بودن، قدرت برگشت‌پذیری پرزها پس از پاخوردن، قدرت بالای جذب رطوبت و... را داراست. این نوع قالی سنگین و ارزان‌قیمت است و کمتر می‌توان نوع هنری آن را پیدا کرد.
قالی چله پشم: نوعی قالی که چله آن از پشم است ولی پرزهایش تنها از پشم نیست.
قالی تمام ابریشم: فرشی که تار و پود و پرز آن همگی از ابریشم است. این نوع قالی معمولا بسیار ریزبافت است و ارزش هنری زیاد و البته قیمت زیادی دارد. چنین قالی یا قالیچه‌ای برخلاف ظاهر نرم و نازک و ظریفش، در مقابل لکه‌ها بسیار مقاوم است؛ یعنی اگر آب، چای، نوشابه یا هر نوع مایع دیگری را رویش ریختید، لازم نیست ضربان قلبتان را اندازه بگیرید؛ کافی است آن را با یک دستمال مرطوب و کمی شامپو فرش بشویید؛ عین اولش خواهد شد.
قالی کف ابریشم: فرشی که چله آن پشم است ولی تمام زمینه آن از ابریشم بافته شده است.
قالی گل ابریشم: چله این قالی از پشم است ولی گل‌ها و احیانا برگ‌های موجود در نقشه از نخ ابریشم و بقیه پرزها از پشم بافته می‌شود. این نوع قالی‌ها ممکن است قیمت کمتری نسبت به قالی تمام ابریشم داشته باشند اما ارزش هنری زیادی دارند.
قالی دستباف در طرح و نقش ،دارای سه سبک اصلی است
ترنج
خشتی
افشان
طرح ترنج از پر کاربردترین سبک های بافت قالی است و الهام گرفته از معماری زیبای دوره اشکانیان می باشد.
این قالی دارای سه مشخصه بارز می باشد : تار و پود ، پرز و گره که با توجه به مواد بکار رفته در این قالی به پنج گروه ذیل تقسیم می شود :
قالی پشمی که با تار و پودی از جنس پنبه و پرز پشمی بافته می شود
قالی تمام ابریشم که با پرز و چله ای از جنس ابریشم بافته می شود
قالی گل ابریشم که در آن نقوش ، حاشیه فرش و چله با استفاده از ابریشم بافته می شود
قالی کف ابریشم که بجای پشم زمینه ای از جنس ابریشم دارد
قالی سوف که با نقوش گل و بوته به شکل پرزدار و پود ضخیم و نازک بافته می شود
طرح خشتی یا قابی که متن فرش در این مدل طرح به قسمت‌ها یا قاب‌های مختلفی تقسیم شده است که به طور منظم در کنار هم قرار دارند و داخل هر قاب یا خشت با گل و برگ‌های مختلفی تزیین شده است. طرح خشتی یا قابی دارای مدل های متنوعی است که می توان به قابی اسلیمی، قابی قرآنی کرمان یا ستونیاشاره کرد.
طرح افشان با آن که در طرح های فرش اصولا تمامی قسمت ها و اشکال، به هم پیوسته و مرتبط هستند، ولی در طرح افشان گل و برگ ها و شاخه ها به طور پراکنده و بدون پیوستگی با یک دیگر در متن فرش بافته شده اند. به همین علت است که اصل چنین طرحی را افشان نامیده اند. طرح افشان نیز دارای مدل های فراوانی است که می توان به افشان اسلیمی، افشان ختائی، افشان بندی، افشان شکسته، افشان گل اناری، افشان شاه عباسی، افشان شاخه پیچ، افشان دسته گل، افشان حیوان دار و افشان ترنج دار اشاره کرد .
عیوب قالی و شناسایی آن ها
عیب و ایراد قالی را بهتر است موقع خرید تشخیص دهید، چون به احتمال زیاد پس از پرداخت پول آن و آوردنش به خانه، دیگر تعویض یا پس گرفته نمی‌شود. بهتر است زمان خرید از یک متخصص امین و دارای سابقه در صنعت قالی و قالی بافی کمک بخواهید . عیب و ایرادهای یک قالی چه چیزهایی می‌تواند باشد؟
دورگه بودن زمینه
گاهی رنگ قسمت بالای زمینه قالی از رنگ قسمت پایینی آن کم‌رنگ‌تر یا پررنگ‌تر است. چشم دقیق و ریزبینی داشته باشید و در نور، خوب قالی را نگاه کنید؛ اگر 2 رنگ باشد قیمت آن گاهی تا نصف کاهش پیدا می‌کند!
اندازه قالی
اگر اندازه فاصله لبه حاشیه بالایی قالی تا وسط ترنج، بیشتر یا کمتر از سه سانتی‌متر با اندازه فاصله آنجا تا لبه حاشیه پایینی تفاوت داشته باشد، مقدار زیادی از قیمت قالی می‌شود؛ پس توی جیبتان خط‌کش داشته باشید.
کم‌بافی
حتما موقع خرید قالی به پشت آن نگاه کنید؛ گره‌ها می بایست منظم، پشت‌سر هم و هم اندازه باشد ، اگر اندازه گره‌ها متفاوت، نامنظم و گاهی با فاصله بود یعنی بافنده یا شلخته بوده یا خدای نکرده متقلب مثلا در یک فرش 50 رج که باید در هر 7 سانتی‌متر 50 گره داشته باشد، گره‌ها کمتر است، یا گره‌ها خوب شانه نخورده و پرزها کشیده نشده است؛ به‌هرحال یک جای کار می‌لنگد.
شکستگی گل قالی
تشخیص شکستگی گل قالی خیلی تخصصی است زیرا گل‌های قالی اعم از شاه‌عباسی، آویزان، ستاره‌ای و... اندازه استانداردی دارند که تنها بافنده‌ها، کارشناسان و فروشندگان قالی از آن اطلاع دارند. اگر در بافت این گل‌ها شکل و اندازه استاندارد رعایت نشود، از ارزش قالی کم می‌شود. این دیگر کار شما نیست؛ از یک متخصص و قالی شناس حرفه ای کمک بگیرید یا از روی گل‌های قرینه، اندازه‌های ناموزون را حدس بزنید.
